Vergi, devletin üzerine düşen vazifeyi yerine getirmesi için gerekli olan finansmanı sağlamak amacıyla tahsil edilen en önemli gelir kaynağıdır. Mükelleflerin borçlu olarak addedildiği vergi ilişkisinde, devletin kanunları kullanması suretiyle bu ilişkiye bir düzen ve otorite sağlanması amaçlanmaktadır. Nitekim, gerekliliklere aykırı davranan mükelleflere bir takım yaptırımlar uygulanabilmektedir. Vergi ilişkisinde aykırı işlemler idari usullere göre cezalandırılırken, kamu düzenini bozma noktasında daha ciddi sonuçları olan işlemler ise suç niteliği taşımakta ve adli usullere göre cezalandırılmaktadır.

Vergi Suç Türleri

Vergi suçları, idari ve adli soruşturmaya tabi tutulmasına göre iki farklı başlık altında açıklanabilir:

1. İdari Yaptırım Gerektiren İhlaller

Daha hafif nitelikteki vergi ihlallerine ilişkin olup, genellikle para cezası hükmedilmesi şeklinde neticelenmektedir.

• Vergi Ziyaı: Vergi ziyaı, mükellefin veya sorumlunun vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi nedeniyle, verginin gecikmeli veya eksik tahakkuk ettirilmesini ifade eder. Şahsi, medeni haller veya aile durumu hakkında gerçeğe aykırı beyanlar ile verginin eksik tahakkuk ettirilmesine sebebiyet vermek de vergi ziyaı hükmündedir. Ziyaa uğratılan verginin, bir katından 3 katına kadar değişen oranlarda vergi ziyaı cezasına hükmedilmektedir.
• Genel Usulsüzlük Hali: Beyannamelerin süresinde verilmemesi, gerekli defterlerin tutulmaması veya onaylatılmaması, defterlerdeki bilgilerin eksik, yanlış veya usulsüz olması gibi durumlar usulsüzlüğe örnek olarak sayılabilir. Söz konusu usulsüzlük halleri ile birlikte vergi ziyaa da oluşabilmektedir. Tek bir fiil neticesinde vergi ziyaı ve usulsüzlük birlikte işlenmiş olursa bunlara dair düzenlenmiş olan cezalardan, sadece miktar itibariyle ağır olan uygulanmaktadır.

2. Adli Yaptırım Gerektiren İhlaller

Kamu düzenini ciddi düzeyde etkileyen ve genellikle hapis cezası ile sonuçlanan ihlallerdir. Bu suçlar, sahtecilik ve benzeri ağır ihlaller ile vergi kaçakçılığını kapsamaktadır.

• Vergi Kaçakçılığı: Vergi kanunlarına göre tutulan veya düzenlenen, saklanma ve ibraz mecburiyeti bulunan belge ve bilgilere müdahale edilmesi suretiyle bakanlığa iletilmesinin önlenmesi veya gerçeğe uygun olmayan şekilde iletilmesine sebebiyet verilmesi suç teşkil etmektedir. Vergi mükelleflerinin vergi ödemekten kaçınmak amacıyla, sahte belgeler düzenlemesi, muhasebe hilesi yapması veya gelirlerini hileli işlemlerle gizlemesi gibi suçlar bu kapsamdadır. Genel itibariyle, 3 yıl ile 8 yıl arasında değişen hapis cezaları uygulanmaktadır.
• Vergi Mahremiyetinin İhlali: Vergi mükelleflerinin ve sorumlularının kişisel verilerinin izinsiz ifşa edilmesi, vergi mahremiyetini ihlal suçu oluşturmaktadır. İlgili bilgi veya belgeleri yetkisiz kişilere veren veya ifşa eden kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılmaktadır.
• Mükelleflerin Özel İşlerini Yapma Suçu: Vergi muameleleri ve incelemeleri ile vergi mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ve Danıştayda görevli olanlar, mükelleflerin vergi kanunlarının uygulanması ile ilgili hesap, yazı ve sair özel işlerini ücretsiz de olsa yapamazlar. Aksi halde, TCK kapsamında düzenlenen görevi kötüye kullanma suçu hükümlerince cezalandırılırlar. Bu hareketlerle vergi ziyaına neden olunması halinde, ayrıca vergi ziyaı cezası uygulanmaktadır.

Vergi Suçlarında Etkin Pişmanlık

Vergi suçlarına ilişkin düzenlenmiş olan etkin pişmanlık mekanizması önemli faydalar sağlamaktadır. Suçun ortaya konulması ile birlikte gerekli ödemelerin yapılması durumunda cezanın indirilmesi sağlanabilmektedir.

Kanunda düzenlenmiş olan eylemlerle, verginin ziyaa uğratıldığının tespit edilmesine bağlı olarak tarh edilen verginin, gecikme faizi ve gecikme zammının tamamı ile kesilen cezaların yarısı ve buna isabet eden gecikme zammının; soruşturma evresinde ödenmesi halinde verilecek ceza yarı oranında, kovuşturma evresinde hüküm verilinceye kadar ödenmesi halinde ise verilecek ceza üçte bir oranında indirilir.

Diğer yandan, tarh edilen vergi ve vergi aslına bağlı olarak kesilen cezanın bulunmadığı durumlarda verilecek ceza yarı oranında indirilir.