İdare ve İdari İşlem

Kelime anlamıyla idare; bir faaliyeti yönetme ve idare etmeyi, bir işi düzenlemeyi ifade etmektedir. İdare kelimesi hukuki yönden; teşkilat, idari birim veya resmi daire anlamında kullanılmaktadır. İdareyi, yönetim işlemlerinin resmi olarak görüldüğü kurum olarak tanımlayabiliriz. İdari işlemler, devletin kendine özgü amaçlarına ulaşmak için yerine getirdiği faaliyetlerin tümünü kapsamaktadır.

İdari Yargılama

Genel itibariyle diğer dava türlerinden farklılıklar arz eden idari yargılama, tarafların ve toplumun menfaatlerinin yanı sıra idarenin gerçekleştirdiği işlemin hukuka uygunluğu üzerinden şekillenmektedir. İdarenin gerçekleştirdiği işlem, hukuka uygunluk açısından denetlenmekle birlikte hukuka aykırılık tespit edilirse işlem iptal edilerek kaldırılmaktadır.

İdare mahkemeleri, geniş denetim yetkisine sahip olmakla birlikte resen araştırma yetkisine sahiptir. Bu yetki sayesinde, taraflarca sunulan delillerin ötesine geçerek davayı kendi inisiyatifiyle araştırabilmektedir. İdarenin yaptığı işlemin hukuka uygun olup olmadığını denetlemek amacıyla, işlemin tüm unsurlarını inceleyebilir, gerekirse ek araştırmalar yaparak hukuka aykırılıklar konusunda karar verebilir.

İptal davalarında, idare davanın tarafı olur, savunmalarını yapar ancak kendisi doğrudan yargılanmaz. Yargılamanın asli konusu, idarenin tesis ettiği işlemdir. Mahkeme, idarenin gerçekleştirdiği işlemi, hukuka uygunluk açısından denetler. Bu aşamada, davacının çıkarlarından çok, toplumun genel çıkarlarını göz önünde bulundurur.

İptal davalarında tartışılan temel unsurlar; yetki, sebep, şekil, konu ve maksat unsurlarıdır. İdarenin tesis ettiği işlemlerin, bu 5 unsurun tamamı yönünden hukuka uygun olması şarttır. İdari bir işlem yapılırken, idarenin bu işlemi hangi sebeple gerçekleştirdiği, hangi amacı güttüğü, yetkisinin olup olmadığı önem arz etmektedir. Sayılan unsurlar yönünden, eksiklik, sakatlık mevzuata aykırılık olması durumunda idarenin işlemi iptal edilecektir.

İptal Davasında Menfaat İhlali

Menfaat ihlali, iptal davasının açılabilmesi için aranan ön koşuldur. Bu koşul, idarenin işlemine karşı başvurulan davada, davacının hukuki menfaatinin zarar görmüş olması gerektiği anlamına gelir. Menfaatin; hukuka ve ahlaka uygun olması, dava açıldığı anda mevcut olması ve davacıyı doğrudan ya da dolaylı bir etkisinin bulunması gerekmektedir. Özetle meşru, güncel ve kişisel olmalıdır.

İdari Yargılamada Yürütmenin Durdurulması

Yürütmenin durdurulması, idari bir işlemin uygulanmasının yargı kararı verilene kadar ertelenmesini sağlayan önemli bir hukuki mekanizmadır. İdare tarafından gerçekleştirilen işlemlere karşı açılan davalarda, bu işlemin uygulanmasından doğabilecek telafisi güç zararların önlenmesine yönelik bir tedbirdir. Yürütmenin durdurulması ara kararı ile, dava sonucunda iptal edilmesi muhtemel bir işlemin geçici olarak uygulanması engellenmiş olur.

Yürütmenin Durdurulması İçin Gereken Şartlar

• İdari İşlemin Uygulanması Halinde Telafisi Mümkün Olamayacak Zararlar Doğması: İdari işlemin uygulanması halinde, telafisi güç veya imkansız zararların doğması riski bulunmalıdır. Yürütmenin durdurulması durumunda doğacak zarar, maddi veya manevi olabilir.
• İdari İşlemdeki Açık Hukuka Aykırılık: İdari işlemin açıkça hukuka aykırı olması gerekmektedir. Şöyle ki; mahkeme hakimi mesleki bilgisi sayesinde herhangi bir özel araştırmaya gerek duymaksızın işbu hukuka aykırılığı, ilk bakışta tespit edebilmelidir.

Sonuç

İptal davaları, idarenin işlemlerinin hukuka uygunluğu, yargı denetiminin etkinliği ve hukuk devleti ilkelerinin hayata geçirilmesi açısından önem arz etmektedir. Bu sayede, kamu yararı korunmakta ve adaletin tesisi mümkün kılınmaktadır.